Przypuśćmy taką sytuację. Jest klasa w liceum, w której dwaj chłopcy, pierwsze numery z dziennika, są najczęściej proszeni do odpowiedzi. Jeden z nich osiąga w toku edukacji dość dobre wyniki, drugi utrzymuje się na pułapie zdawalności z klasy do klasy. Nie ma pomiędzy nimi specjalnie wielkich różnić, jeśli chodzi o naturalne talenty do nauki, czas spędzony na odrabianiu zadań domowych i koncentracji na zajęciach.
Dlaczego więc ich wyniki mogą być aż tak różne? Psychologowie odpowiedzieliby, że istnieje spora szansa, iż zachodzi tu różnica w lokalizacji kontroli w mózgach chłopców. Czym w definicji jest lokalizacja kontroli? Lokalizacja kontroli wewnętrza lub zewnętrza decyduje o naszych przekonaniach w stosunku do tego, czy za nasze czyny odpowiedzialni jesteśmy my sami, czy decydujący wpływ ma tu konkretna sytuacja, środowisko, wpływ innych ludzi. Tak więc można by stwierdzić, że wśród dwóch chłopców z naszego przykładu jeden charakteryzował się kontrolą zewnętrzną, a drugi wewnętrzną. Chłopic osiągający lepsze wyniki wiedział, że będzie o wiele częściej pytany, niż reszta uczniów i potrafił odnaleźć się w tej sytuacji – zawsze był w miarę przygotowany na każde zajęcia. Zdawał sobie sprawę, że to sytuacja trwająca jakiś czas i nie ma ona wpływu na żaden inny aspekt jego życia, jest jedynie przeciwnościom, z którą należy nauczyć się współżyć. Natomiast chłopiec z kontrolą wewnętrzną przyjął pogląd obarczania środowiska za swój stan. Wobec ciągłego proszenia do odpowiedzi czuł się bezsilny i ukarany przez los, choć egzaminy wychodziły mu całkiem dobrze. Osoby takie zazwyczaj uważają się za ofiary losu i cierpiętników, na których los co rusz zsyła nowe przeciwności. Trudno im odnaleźć się i usamodzielnić, kiedy nie są prowadzeni przez życie za rękę.
Małgorzata Litwin